kürtçenin en standart lehçesi, edebiyat dili olarak genel bir kabul görür. lakin fonetigi oldukça zordur. kitabî şekilde bildiginiz, çalıştıgınız sorani dili, pratikte bambaşka bir dil gibidir. kurmanci lehçesinin standartlaştırılması çalışmalarında, adli, idari gibi kurumsal kelimelerin birçogu bu lehçeden alınma. diger kürdi dillere nazaran standartlaşmasının en önemli sebebi, sanırım 60'larla beraber kısıtlı da olsa üniversitelerde egitim dili olması, 92'den sonra ise daha geniş kurumsal bir kullanım alanına sahip olmasıdır. bu yönüyle kurmanci ve zazaki nin standartlaştırılması tartışmalarına örnek olabilir.
sorani lehçesi hemen hemen süleymaniyenin tamamında, erbil 'de kurmanc-türkmen-arap'lar arasında, iran kürdistanı'nda sinê ve mahabad taraflarında, kerkük ve ayrıca musul 'da en çok konuşulan dildir. hewlêr merkezdeki hemen hemen bütün arap ve türkmenler hiçbir kısıtlama ve hukuki zorunluluk olmamasına ragmen günlük yaşamlarında sorani ile anlaşırlar. bu dilin geniş bir kullanım alanı bulması, kürdistan federal bölgesi içindeki bütün yazışmalar, kurumsal alanlardaki anlaşma aracı olması dolayısıyla kendi içinde jargonlar oluşturmuştur. dükkan isimlerinden üretilen kısıtlı ürünlere kadar egemen dil sorani'dir.
dil ile ilgili kısa bir teknik açıklama yapmak gerekirse, her ne kadar en standart lehçe olarak bilinse de, federal kürdistan bölgesi içinde agırlıklı olarak konuşulan süleymaniye ve erbil'de bazı teknik farklılıklar da vardır. erbil'de bu lehçede ''d'' sesi ile başlayan bütün kelimeler, süleymaniye ağzında baştaki ''d''nin düşmesi şeklinde kullanılır. mesela gitmek anlamına gelen deçem, ağlamak anlamına gelen degrîm, ve yemek anlamına gelen dexwem kelimeleri süleymaniye agzında, eçem, egrim, exwem şeklini alır.
yine süleymaniye agzında sonu ''d'' ile biten kelimeler, erbil soranisinde ''d''siz şekliyle kullanılır. köprü anlamına gelen pirdin erbil'de pir şeklini alması gibi.
sorani lehçesi ırak hükümetinin bütün kurumsal alanlarında egemen olması dolayısıyla, federal kürdistan bölgesinde konuşulan kurmanci'nin bahdini agzını oldukça egemenligi altına almaktadır. hatta çok kısa süre önce sorani'nin resmi dil olması, kurmanci'nin uzun vadeli bir programla sorani içinde eritilmesi gündeme geldi. şêrko bêkes gibi sorani edebiyatında yetkin kişilerin de destek verdigi bu uygulamaya oldukça büyük tepkiler verildi. ingiliz ve amerikan siyasetinin, ''kuzey kürtleri ile güney kürtlerinin iletişimini baltalamak, sayıca küçük grubu daha ön plana tutup onlar üzerinden bütün kürt cografyasına hakim olma'' politikalarının önemli bir göstergesi olan bu uygulama dolayısıyla şehir merkezinde hiç kimse dil ile ilgili farklılıkların ortadan kaldırılmasını konuşmaz, konuşana da iyi gözle bakmazlar.
belirtmekte fayda vardır, sorani lehçesi türkiye'de konuşulan kurmanci'nin serhad ağzı ** na hem fonetik olarak, hem de bazı gramatikal farklar konusunda çok çok yakındır. bu lehçenin geniş anlamda kurmanci'den ya da kürdi dillerden ayrılması 300 yıllık bir döneme denk gelindiginden bahsedilir.
soranî lehçesi kurmanci ve zazaki'nin aksine dişilik-erilik farklılıkların olmadıgı bir lehçesidir kürtçenin. lakin ilginçtir ki, sorani folklorunda, mesela beddua ve bazı geleneksel müziklerinde dişilik-erilik hala kendini muhafaza etmeyi başarabilmiştir. goranibêj dedikleri, bizim dengbêj olarak isimlendirdigimiz ozanların birçok stran ve goranlarında hala bu farklılık ortadan kalkmamıştır. bunda sorani'nin yeni yeni kürdi dillerden ayrılmasının payı kadar, farsça'ya yakın olmasının da etkisi yadsınamaz.
Salı Kas. 25, 2014 5:00 pm tarafından BAHADIR
Konu: SORANî 
