3- ŞİMDİKİ ZAMANIN HİKAYESİ (DEMA BORIYA BERDEST YADA ÇÎROKIYA DEMA NIHA)
Bu zamanda iki zaman karışıktır. Geçen derste görmüş olduğumuz şimdiki zaman öneki olan 'di' ve di'li geçmiş zamanın fiil kökü ile şimdiki zamanın hikayesi oluşur. Örnek olarak girtin (almak) fiilini kullanalım. Girtin fiilinin di'li geçmiş zamanda kökü 'girt' tır (aldı). Başına 'di' ekini getirdiğimizde 'digirt' oluşur. (Digirt: alıyordu). Cümlenin olumsuzluk halinde 'ne' öneki, 'di' önekinden önce gelir. Yardımcı fiillerin olduğu kelimelerde 'di' öneki esas fiil ile yardımcı fiil arasına konur. Hakeza olumsuzluk öneki 'ne' yine 'di' dan önce gelir.
Geçen ders yaptığımız örnekler üzerinde gösterelim ki hem geçen ders tekrar edilmiş olur hem de kıyaslama noktada daha rahat olsun. Geçen ders ki örneklerle takip ederseniz daha iyi olur.
Min gellek derd dikişand: ben bir çok dert çekiyordum.
Te digot çi?: sen ne diyordun?
Wî tiştek nedidît: o (er) bir şey görmüyordu
Wê erebe digirt: o (d) araba aldı
Me rê diguhert: biz yolu değiştirdik.
We xwarin dixwar?: siz yemek yediniz mi?
Wan qeza dikir: onlar kaza yapıyordu.
Min tu dixwest: ben seni istiyordum.
Te ceh nedida?: sen arpa vermiyor muydun?
Wî çi dikir?: o (er) ne yapıyordu.
Wê digot werin: o (d) gelin diyordu.
Me nan çêdikir: biz ekmek yapıyorduk.
We sêv dixwar: siz elma yiyordunuz.
Wan xwe dişûştin: onlar yıkanıyordu.
4- Dİ'Lİ GEÇMİŞ ZAMANIN HİKAYESİ (ÇÎROKIYA DEMA BORIYA TÊDEYÎ/SADE)
Bileşik bir zamandır. Bûyîn (olmak) fiilinin yardımcı fiil olarak kullanıldığı 'bûn' formunun kullanılmasıyla oluşur. Miş'li geçmiş zamanda kullanılan 'iye', 'ine' yerine 'bûn' fiilini getirdiğimizde di'li geçmiş zamanın hikayesini elde etmiş oluruz. Yine geçen ders miş'li geçmiş zaman ile ilgili yapmış olduğumuz örnekler üzerinden gidersek:
Wî em kuştibûn?: o (er) bizi öldürdüydü.
Te ew nekuştibûn: sen onları öldürmediydin.
Min tu kuştibû: ben seni öldürdüydüm.
Wan qeza kiribû: onlar kaza yaptıydı.
Wê tiştek nedîbû: o (d) bir şey görmediydi.
Me rê guhertibû: biz yolu değiştirdiydik.
We xwarin xwaribû?: siz yemek yedi miydiniz?
Te gotibû çi?: sen ne dediydin?
Wê erebe girtibû: o (d) araba aldıydınız.
Ew nexweş neketibûn: onlar hastalandılardı.
Tekil durumlarda 'bû' çoğul durumlarda da 'bûn' kullanılır. Geçişsiz fiiller bitişik zamirlerin soneklerini alırlar.
Ez pîr bibûm: ben yaşlandıydım.
Tu rabibûyî: sen kalktıydın.
Ew pirtûk xwendibû?: o kitap okudu muydu?
Me daran nebirîbûn?: biz ağaçları kesmedi miydik?
We kî û kê biribûn?: siz kimleri götürdüydünüz?
Ew neçûbûn Amedê: onlar Amed'e gitmedilerdi.
Bûn fiilinin yardımcı fiil olarak kullanıldığı durumlarda 'bûn' ekini getirdiğimizde 'bûbûn' yerine 'bibûn' yazılır.
5- MİŞ'Lİ GEÇMİŞ ZAMANIN HİKAYESİ (ÇÎROKIYA DEMA BORIYA DÛDAR /ÇÎROKÎ)
Bu zaman da bileşik bir zamandır. Di'li geçmiş zamanın sonuna 'e' takısını getirdiğimizde miş'li geçmiş zamanın hikayesini elde ederiz. Yukarıdaki örnekler doğrultusunda hareket edecek olursak
Ez pîr bibûme: ben yaşlanmıştım.
Tu rabibûye: sen kalkmıştın.
Ew pirtûk xwendibûye?: o kitap okumuş muydu?
Me daran nebirîbûne?: biz ağaçları kesmemiş miydik?
We kî û kê biribûne: siz kimleri götürmüştünüz?
Ew neçûbûne Amedê: onlar Amed'e gitmemişlerdi.
ALIŞTIRMALAR
1-Aşağıdaki cümleleri çeviriniz
Ez jixwe radibûm:............ ....
Tu dernediketin:....... .............
Ew nediçû malê:............... .....
Em li derve digeriyan:.......... .
Hûn ranediketin?:....... ...........
Ew dixwestin werin:..............
Uçak uçuyordu:........... ...........
Kimseye demiyordu:.......... ....
Ben okuyordum:.......... ...........
Siz geliyor muydunuz?:..........
Kediler kaçmıyordu:......... ......
İnsanlar iyilik yapıyorlardı:...
Ew kompîturê şixulandibû:.....
Me dewên xwe vexwaribûn:...
Ez bi lez meşiyabûm:.......... ...
Kî nenivîsandibûn?:.... ............
Gur pezan kuştibûn:........... ....
Cotkar erd neajotibûn:......... ..
Hemî rûniştin?:.......... ............
Kimler savaşmıştı?:........ ..............
Kuşlar gelmişti:........... .................
O arabasını getirmişti:......... .........
Kendi kolunu incitmişti:......... .....
Hiç kalp kırmamıştı:......... ............
Şiir güzel yazılmıştı:......... ............
Acısı hala dinmemiş miydi?:........
O gün gelmediydi
at hızlı koştuydu
kitabı çabuk bitirdiydi
okul güzel geçti miydi?
artık öğretmen uzaklaştıydı
biz hemen okumadı mıydık?
Kimler konuştuydu?
Ben vermediydim:
Seni okula almadıydı
Ayşe güldü müydü?
Bîz yemedi miydik?
Azad camı kırdıydı:
2-Aşağıda verdiğimiz örnek çerçevesinde verilen zamana uygun çekimler yapınız ve Türkçe karşılığını yazınız.
derketin (çıkmak)
xwarin
Ez radibûm: ben kalkıyordum
Tu radibûy : sen kalkıyordun.
Ew radibûn: o kalkıyordu
Em radibûn: biz kalkıyorduk
Hûn radibûn: siz kalkıyordunuz
Ew radibûn: onlar kalkıyordu
Min nedisitend: ben satın almıyordum
Te……………
Min nimêj dikir?: ben namaz kılıyor muydum?
Te……………...
Ez firiyabûm: ben uçmuştum
Tu.................
Min nebirîbû: ben kesmemiştim
Te.................
Min nîşandabû?: ben göstermiş miydim?
Te.................. ..
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER:
Mêvan:Misafir Cîran: Komşu
Hogir: Dost Hevsal: Akran
Xizan: Fakir Dewlemend: Zengin
Mirîşk: Tavuk Dîk: Horoz
Elok: Er.Hindi Şamik: D.Hindi
Werdek: Ördek Qaz: Kaz
Pola: Çelik Sifir: Bakır
Hesin: Demir Zîv: Gümüş
Zêr:Altın Mefreq: Bronz
Şûr: Kılıç Mertal: Kalkan
Rim: Mızrak Tîr: Ok
Kevan: Yay Çek: Silah
Zinar:Kaya Kevir: Taş
Dar: Ağaç Şax: Ağaç dalı
Reh/Kok: Kök Av: Su
Guhdarîkirininlemek Temaşekirin:İzlemek
Qalkirin:Anlatmak Tirsîn:Korkmak Hînbûn:Öğrenmek
GEÇEN AYIN CEVAPLARI
Ben öğrenmek üzereyim: Ez dikim hîn bim.
Sen bitirmek üzereyim: Tu dikî biqedînim.
O taşınmak üzere mi?: Ew dike bar bike?
Biz yazmak üzereyiz: Em dikin binivîsin.
Siz okumak üzere misiniz?: Hûn dikin bixwînin.
Onlar konuşmak üzere: Ew dikin biaxivin.
Ben seni bağışladım: Min tu bexşandî.
Sen bizi öldürdün mü?: Te em kuştin?
O diğerini görmedi: Wî yên dinan nedît.
Biz onların evine gittik: Em çûn mala wan
Siz onu yolladınız mı?: We ew şiyand?
Onlar böbreklerini bağışladı: Ew gurçikên xwe bexş kir.
Ben toprağı sürmüşüm: Min erd ajotiye.
Sen buğday biçmişsin: Tu genim çiniye.
O ne zaman gitmiş?: Ew kengê çûye?
Biz arpa ekmemişiz: Me ceh neçandiye.
Siz taşı kaldırmamış mısınız?: We kevir ranekiriye?
Onlar Urfa'ya gelmiş mi?: Ew hatine Ruhayê?
Salı Kas. 25, 2014 5:00 pm tarafından BAHADIR
Konu: Kürtçe Dil Dersleri-Ders-11 
