Kürtçe Dil Dersleri-Ders- 33

Rêziman







Rawe : kîp

Daha önce de söylemiştik, Türkçe de birçok form son ekler yardımıyla yapılır. Kiplerin yapımı Kürtçe de farklıdır. Yardımcı sözcükler ve ön takı yardımıyla yapılır.

Örnek : istek kipi
Ez rabim, biçim malê. : Ben kalkıp eve gideyim.
Ez biçim malê? : Eve gideyim mi?
Ez bixwînim : okuyayım

Erênî: Ez bixwînim Ben okuyayım
Tu bixwînî Sen okuyasın
Ew bixwîne O okuya
Em bixwînin. Biz okuyalım
Hûn bixwînin Siz okuyasınız.
Ew bixwînin. Onlar okuyalar.

Nerênî: Ez nexwînim. Ben okumayayım.
Tu nexwînî. Sen okumayasın.
Ew nexwîne. O okumaya.
Em nexwînin Biz okumayalım.
Hûn nexwînin. Siz okumayasınız.
Ew nexwînin. Onlar okumayalar.

Geçmiş zaman (sanal):
Örnek:
Ez biçûma, baş dibû. = Gitseydim, iyi olurdu.
Min bixwenda, çi derdê min hebû = Okusaydım, ne derdim olurdu.
Roja rizgariyê bihata! = kurtuluş günü gelseydi.
Têper = geçişli erênî:
Min bixwenda Okusaydım.
Te bixwenda Okusaydın
Wî bixwenda O (eril) okusaydı
Wê bixwenda O (dişil) okusaydı
Me bixwenda Okusaydık
Wan bixwenda Okusaydılar

nerênî:
Min nexwenda: Ben okumasaydım
Te nexwenda:

Têneper = geçişsiz

erênî:
Ez bihatama Ben gelseydim.
Tu bihatayî
Ew bihata
Em bihatana
Hûn bihatana
Ew bihatana

nerênî:

Ez nehatama: Ben gelmeseydim.
Yukardakı çekimlerin önüne “heke, eger, eke, ku” sözcükleri getirildiği zaman bu istek kipleri şart kipi özelliğini alır. Not: “heke, egere, eke, ger” sözcükleri aynı anlamdadırlar. Bunlardan herhangi biri kullanıldığında, anlaşılır.

Heke ez biçim! = gidersem
Ku ez bijîm = yaşarsam
Eger ez bêm! = gelirsem

Halk dilinde

Eger ez werim = gelirsem (eğer gelirsem)
Heke ez bijîm = yaşarsam
Heke ez bêjim = söylersem.

erênî:

Eger ez bijîm Eger ez bêjim (bibêjim).
Eger tu bijî Eger tu bêjî.
Eger ew bijî (bije) Eger ew bêje.
Eger em bijîn. Eger em bêjin.
Eger hûn bijîn. Eger hûn bêjin.
Eger ew bijîn. Eger ew bêjin.

nerênî

Eger ez nejîm. = yaşamazsam
ku ez nejîm.
Eger ez nebêjim. = söylemezsem
Ku ez nebêjim

Ayrıca yukarıdaki geniş zaman formu yanında, aşağıdaki gibi şimdiki zaman formu da kullanılmaktadır. Siz de bu şimdiki zamanı çekiniz.

erênî:

Eger ez dijîm. = Yaşıyorsam.
Eger ez dibêjim. = Söylüyorsam.
Ku ez dijîm. = Yaşıyorsam.

Nerênî:

Eger ez najîm. = Yaşamıyorsam.
Ku ez najîm.
Eger ez nabêjim. = Söylemiyorsam.
Ku ez nabêjim.

Dema boriya têdayî = Dili geçmiş zaman

Anlaşılması için önce cümle içinde birkaç örnek verelim.

Têneper = geçişsiz

Eger ez hatim, ezê du gotina bêjim. = Geldiysem, iki söz söylerim.
Ku tu ketî, tu kes alîkari nake. = Düştüysen, kimse yardım etmez.
Heke ew çû, ewê tiştek bibêje. = O gittiyse, bir şeyler söyler.

erênî: nerênî:
Eger ez hatim. Eger ez nehatim. (gelmediysem)
Eger tu hatî. Eger tu nehatî.
Eger ew hat. Eger ew nehat.
Eger em hatin. Eger em nehatin.
Eger hûn hatin. Eger hûn nehatin.
Eger ew hatin. Eger ew nehatin.