Ezilen bir halkın destanı DIMDIM KALESİ

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

Xanê Çengzêrin (Altın Elli Han) da olarak bilinen destan, halk arasında Dımdım Kalesi olarak biliniyor. Destan, 17. yüzyılda İran Kürdistanında yaşanmış gerçek bir Kürt ayaklanmasına dayanıyor. Ayaklanmanın merkezi ise İran Kürdistannda yer alan Mergever bölgesindeki Dımdım Kalesidir. Memê Alanla birlikte Kürtlerin ilk efsanesi olan Dımdım Destanı, 19. yüzyıl ortalarına kadar dengbej geleneği ile taşındı. 19. yüzyılın ortalarında yazıya dökülen destan Rusyanın Erzurum eski Başkonsolosu A. Jaba tarafından derlendi. 1860 Kurdskiye Rasskazı dört sayfalık bir düz yazı metni olarak yayımlandı. Destanın bu versiyonu Bayezitli bir Kürtün sözlerinden Arap alfebesiyle kaydedildi. Birkaç ad altında bilinen destan; Dimdim (Dımdım), Dımdım Xanê Kurda (Dımdım Kürt Hanı), Beytta Xanê Kurda (Altın Elli Hanın Merkıbesi), Xanê Çengzêrin (Altın Elli Han) gibi isimlerle bilinmekte. Destanda Dımdım Kalesi kahramanca savunulduğu; İran Kürdistanında Tergever, Mergever, Bıradost ve Uşnu bölgelerinde yaşayan Kürt köylülerin, Safevi (İran) istilacılarına karşı verdiği mücadele anlatılmakta. İstilacılara tepki

Kürt halkının, kendi bağımsız Kürt devletini kurması istilacılar tarafından sürekli engellendi. Kuzeyden güneye, doğudan batıya giden ticaret yolları Kürt devletinin bulunduğu topraklarda geçiyordu. Stratejik bir yere sahip olan Kürt devleti sürekli, Osmanlı İmparatorluğu ve Safevilerin saldırılarına uğruyordu. Dımdım Destanı, Safevi hükümdarı Şah Abbas Iin (1587-1629) döneminde yaşandı. Köylerde ve kentlerde yaşayan yoksulların durumları her geçen gün kötüye gidiyordu. Herhangi bir iyileşme görülmezken, şah kendi iktidarını ve amaçlarını gerçekleştirmek için daha sert önlemlere başvuruyordu. Bu da yoksul halkın tepkisini çekiyordu. Aynı zamanda Safevileri tek bir devlet haline getirmek isteyen Şah Abbas I, Kürt beylerini kendi himayesi altına almak istiyordu. Safeviler bu siyasetini yaşama geçirirken, en çok Kürt halkı zarar gördü. Bütün bu gelişmeler yaşanırken, Kürt feodal beyleri de tek bir Kürt devletinin kurulması çabası içerisindeydiler. Xanê Çengzêrininde (Altın Elli Han) böyle bir amaçı vardı. Fakat Kürt feodal beyleri kendi aralarındaki düşmanlıklar ve çıkar ilişkilerinden dolayı bir türlü bir araya gelmediler. Kürt halk ayaklanması olan Dımdım da bu ortamda gerçekleşti. 1608-1610da gerçekleşen ayaklanma Safevi devletinin varlığına yönelen tehlikeli ayaklanmalar arasında yer aldı. Gerçekleşen ayaklanmadan sonra diğer halklar da birbirini zincir gibi izleyen ayaklanmalar gerçekleştirdiler. Destanın hikâyesi
Emir Han, Şah Abbas Iden yaptığı hizmetler karşılığında bir öküz derisi kadar toprak parçası ister. Emir Han, öküz postundan daracık ve incecik bir kemer yapar ve bu kemerle büyük bir toprak parçasını kaplar. Ve Gozan Tepesinde Dımdım Kalesini inşa eder. Kaleyi gizli geçitler, su havuzları, yeraltı su boruları ile döşer. Kalenin yeri ve yapımı göz önüne alındığında ise Emir Hanın büyük bir strateji bilgisine sahip olduğu görülür. Kürt devleti kurmak için böylesi bir plana girişen Emir Han, daha sonra şaha karşı çıkar. Ve şah, Emir Hana şöyle seslenir;

Ku te bêaqilî kiriye, Min bihîstiye te navê şah ser xwe daniye. Lo-lo Xano tu kurmancî
Qebûl bike tu vî tacî
Qebûl nakî te dikujim


(Akılsızlık yaptığın; Kendini şah ilan ettiğini duydum. Ey, han, sen Kurmancsın, Tanı benim tacımı, Tanımazsan, seni öldürürüm!)


Ama Emir Hanın şaha cevabı nettir:

Tacê te ser serê te be, Gû nav mesebê te be, Kuştina mêra wê hebe, Kurdistan bênav nabe.


(Senin tacın başında kalsın, Mezhebine tüküreyim senin, Varsın yiğitler ölsün, Bir tek Kürdistan onursuz kalmasın!)


Bu cevaptan sonra savaş başlar. Yedi yıl süren savaşın seyri, şahın, gizli su yolunu bulmasıyla değişir. Kalenin içindekilerin susuz kalmasından dolayı kale şah tarafından ele geçirilir. Kalenin ele geçirildiği sırada Emir Hanın annesi Güher Hanım kalenin içine daha önce döşenmiş barutları patlatır. Ve kale yerle bir olur. Kürtlerin Şêr e, çi jin e çi mêr e (Aslan aslandır, ne fark eder, ha erkek, ha dişi) atasözünden de anlaşılacağı gibi, o dönemde Kürt toplumunda kadına değer veriliyordu. Emir Hanın, Xanê Çengzêrin (Altın Elli Han) ismini alması da; şahın, Kürt aşireti olan Bıradostu kazanmak için altın işçiliğinin en iyi ustalarına protez bir kol yaptırarak, Emir Hanın kesik koluna takmasıyla olur. Safevi devleti, Şah Abbas Iin uyguladığı sert ve baskıcı iç politikalardan dolayı başlayan Kürt ayaklanmasını zor da olsa bastırdı. Yaşanan ayaklanmalara katılan beylikler ve aşiretler ya yok edildiler ya da topluca ülkenin en ücra köşlerine sürüldüler.

Kaynakça: Avesta Yayınevi Kürt Kahramanlık Destanı: Dımdım. Ordixanê Celil�in yazdığı eser Rusçadan İbrahim Kale tarafından çevrildi. Destanın altı değişik versiyonu hem Kürtçe hem de Türkçe olarak verilmiş.
serif karatas
KISACA:

Dım dım söylencesi İran'ın kuzeyinde yaşayan Han avden adlı Şahın Hakkarili bir kahyası vardır.Şah becerikli ve dürüst kahyasını çok sevmektedir.

Bir gün kırk kişilik bir haydut çetesi ,şahın çiftliğini basar,talan etmek ister.Kahya çetedekilerin otuzunu öldürür,ama bir saldırganın kılıç vuruşuyla sol eli kopar.Şah altın bir el yaptırarak onu ödüllendirir.
Günlerden bir gün çiftliği dolaşmaya çıkan kahya,çobanın yanına varır.Öyle yorulmuşturki,sunulan taze sütü içemeden uyuya kalır.Kavalı süt çanağının üzerine koymuştur.Rüyasında ak bir deniz üzerinden geçerek dewfine bulduğunu görür.Uyanır bu sırada sarı bir sinek kavalın içinden geçerek korudaki mağaraya girmektedir.Düşünü hatırlayıp o da mağaraya girer.Büyük bir define bulur.Mağaranın ağzını örtüp Şah'a varır haber verir.Kendisine bir manda derisi kadar toprak bağışlanmasını ister.
Dileği kabul edilir o da bir manda derisini ince ince kıyarak bir yumak oluşturur.Mağaranın bulunduğu alanı bununla çevirir.Çevirdiği yerler kendisinin olmuştur.Defineyi çıkarıp mağaranın olduğu yere büyük bir kale yaptırır.Artık "Altın Elli Han" diye anılır.Dım dım adı verilen bu kalenin İran'ın kuzeyinde günümüzde de ayakta olduğu söylenir.


KELA DIMDIM
gorî agahîyên Îskender Munşî
di çavkanîyeka Almanî ya 1861 de

Kela Kurdan dora sala 1840an
Ji pirtuka Austin Layard li ser Ninova


Li ber destê min xebateka Prof. Dr. Franz von Erdmann ê Almanî li ser salnameyên Îskender Munşî heye, kî têda behsa berxedana Emîr Xan, EMÎRÊ LEPZÊRÎN u kela DIMDIM, dike. Ev nirxandina Prof. Erdmann li ser berhemên Îskender Munşî di kovareka Almanî ya sala 1861an de hatîye çapkirin.

Navê kovarê

“Zetschrift der Deutschen Morgenlaendischen Gesellschaft” e.


Nivîsa Prof. Erdmann di cîlda 15.an ya vê kovarê de hatîye belavkirin.


Wêneya serrupela kovara navborî – Leipzig, 1861

Dîyare KELA DIMDIM hîn berî Îslamîyetê hatîye avakirin. Emîr Xan li ser hîmen (temelên) vê kelê, kela xwe ava dike. Ji ber ku nave wê kela kevn di nav Kurdan de hîn jî wek KELA DIMDIM tê naskirin, piştî avakirina kela bi destê Emîr Xan nave wê kelê her wisa wek KELA DIMDIM dimîne



Kela Fenek, dor sla 1939an de
Jêder: Travels and reserches in asia minor, Ainsworth 1839-1842


Berî kû ez dest bi buyer û çîroka rastî ya DIMDIM di ev kovara navbori de bikim, dixwazim hinek agahî li ser nivîskarê çavkanîya xwe, Îskender Munşî, bidim xwendevanan.


Îskender Munşî kî ye?

Îskender Munşî di sala 1561an de ji dayika xwe buye. Muhtemelen cihê jidayikbunê Munş e û ji ber vê yekê jê re gotine Munşî. Munşî tê wateya “namenivîs” jî. Ji ber kû gellek salname, buyername u.y.d. nivîsîye, ji wî ra dibêjin Munşî. Îskender Munşî mirovekî zana bu ye. Berîya bibe misteşarê Şah Ebbas karê hisaban u malîyê (defterdarî) kiriye. Piştî ku têkilîyên xwe li gel hinek karmendên şah pêşde dibe, bi alîkarîya wan dibe karmendê qesra (saltanata) Ebbas. Demek şunde Îskender Munşî dibe misteşarê şahê Îranê Şah Ebbas..

Navê pirtukên Îskender Munşî ,., ango „Tarîxê alem arayê Abbasî“ bun û ji çend cîldan pêk dihat.. Van pirtukan wek salname hatibun nivîsandin.

Îskender Munşî di gellek buyerên, kî ew bas/qal dike, bi xwe amade bu. Her wisa di dagirkirina kela DIMDIM de jî amade bu.

Sala mirina wî ne dîyare, lê belê gorî nivîsa wî, di dema bidawîanîna salnama xwe de 70 salî buye.


Pêşeçîrok

Berxwedana kela DIMDIM li sedsala 17an, dorî salnama Îskender Munşî li sala 1610an de, di demeka nakokî û şerrên di navbera Osmanî û Sefewîyan de derbas dibe. Di wê demê de, gellek caran hinek hêz an hoz, yên piştgirê hêlekê bun, kanî bun, ji bona hinek nakokîyan an jî berjewendîyên xwe derbasî hêla din buna û li dijî hêla, kî jê veqetyabu şerr dikirin. Wate gellek eşîrên Kurdan car u car li gel Osmanîyan û car u car jî li gel Sefewîyan ich digirtin.

Îskender Munşî behsa serleşkerekî Osmanî bi navê „Muhammed Paşa“, kî wek „Qalenderoğlu“ jî tê naskirin, dike. Muhammed Paşa wek walîyê Hims tê tayinkirin. Lê belê navbera wî û walîyê berê têk diçe. Ji ber vê yekê tev hêzên mixalifên Osmanî, kî wek Celalîyan dihatin bi nav kirin, dibe. Li gellek cihan êriş dibe ser avahî û leşkerên Osmanî. Osmanî her çi leşker dişînin ser wî jî, bi ser nakevin.

Di heman demê de li dora Heleb û Dîyarbekirê kesek bi navê Tîr Tawîl li dijî Osmanîyan şer dikir. Hêzên wî gellek bun. Muhammed Paşa bi wan re tifaqekê çêdike. Hemu hêzên Osmanî, yên êrişî wan dikin, têk diçin. Osmanî bêçare dimîne û wezîr û serleşkerê xwe Murad Paşa, yê li Austria di şerr de ye, bi şunde tîne û dike serleşkerê dijî Kurdan û Celalîyan.

Murad Paşa berê li dijî hêzên Kurdên Canbuladzadeyan , kî qasî 20.000 şerrvanên wan hebu, şerr dike. Canbulazadeyan nikanin dijî hêzên Murad Paşa bisekinin û xwe vedikşînin kela Helebê. Lêbelê Murad Paşa bi artêşek mizin êriş debe ser kela Helebê û zora Canbuladzadeyan dibe. Piştî şikestina serhildana Canbuladzadeyan, Murad Paşa êrişî hêzên Celalî dike. Di vê navberê de Tîr Tawîl dimre. Birayê Tîr Tawîl, ango Mihemmed Beg bi 2.000 ta 3.000 şerrvan tev hêzên Qalenderoglu dibe. Ev Qalenderoglu wek Celalî dijî Osmanîyan serhildabu. Her wisa Seîdê Reş jî tev hêzên Qalenderoglu dibe. Murad Paşa 17ê nîsana 1608an hêzên xwe li dijî Qalenderoglu tevdigere. Qalenderoglu jî bi emîr û serdarên xwe we Mihemmed Beg, birayê Tîr Tawîl, Seîdê Reş (bi Tirkî digotin Kara Said), Kurd Haydar Agacan, Pîrê Kekec Mihemmed, Husên Begê Ernawut, Numal Elîu.y.d. li diji Murad Paşa radiwestîne. Her çiqas hêzen Qalanderoglu gellek caran zora hêzên Murad Paşa dibin, bi dek u dolaban, Murad Paşa artêşa Qalenderoglu ji hêz dixe. Celalî xwe ber bi Erzeromêve paşde vedikşînin.







Mizgefta Erzeromê dor sala 1840an


Murad Paşa ferman dişîne Îbrahîm Paşa, kî rêya Celalîyan bigre. Îbrahîm Paşa bi 20.000 leşker êrişî Celalîyan dike. Celalî mecbur dibin, derbasî Îranê dibin. Hêzên Osmanî derbasî xaka Îranê nabin, lêbelê walîyê Erîwanê, kî wê demê di bin îdara Osmanîyan de bu, ji van buyeran agahdar dikin. Qalenderoglu demekê di nav xaka Osmanî de dimîne û piştî derbasbuna hemu hêzên xwe ev jî derbasî Îranê dibe. Qalenderoglu, serleşkerê xwe Husên Begê Ernawut wek nunerê xwe dişîne gel şah û bi nivîsekê girêdayîya xwe bi şah re îlan dike. Şah Ebbas devera Celalî lê dimînin, ji wan re tahsîs dike û emîrekî wek nunerê xwe bo Qalenderoglu bi rê dike. Navê vî nunerî Îtîmaduddewle Hatim Beg bu. Şah Ebbas wî temî kiri bu, da li rewşa Celalîyan temaşe bike, û tespît bike, ka bi rastî Celalî dê têkevin bin emrê şah Ebbas an na. Dibêje: „Heke erê, berê Celalîyan li Adirbeycan bi cih bike“ û paşan pêşkêşî huzura wî (Şah Ebbas) bike. Bi gellek pere û alav Îtîmaddudewle li gel şandeke şah birê dikeve. Li çend cihan bi îtîbar tên pêşawazî kirin…

Ev şandeya şah Ebbas digihêje cem Celaîyan. Îskender Munşî lîsta şervanên Celalî derdixe. Gorî vê lîstê 12.605 Celalî hatibun nav xaka împaratorîya Sefewîyan. 10.000 ji wan, leşkerên sade bun. Yên din serdar, serleşker û emîr bun. Celalî daxwaz ji Îtîmaduddewle kirin, kî dixwazin derkevin hizura şah. Îtîmaddudewle dixwest, berê, wan bi cîh bike û ber bi biharê wan teqdîmî şah bike. Celalî ev pêşnîyar qebul kirin. Celalîyên leşkerên sade di leşkerxaneyan/qişleyan de, u emîr, serdar û serleşker jî li avahîyên dewletê de hatin bi cîhkirin. Îskender Munşî bi xwe jî di van giftugoyên bi Celalîyan re amade bu. Li ser daxwaza Îskender Munşî fermanek/emirek bona desthilatdarên dewletê yên wê deverê bona bicîhanîna îhtîyacên Celalîyan nivîsand.

Leşker û serdarên Celalîyan li deverên cuda cuda hatin belav kirin.

Qismek ji van Celalîyan li deverên Kurdan hatin niştecîkirin.

Hinek hozên Kurdan di dema şah Tahmaspê yekem di bin serokatîya Qeretac, kî paşan bi navê EMÎR XAN, hat naskirin, li dijî Osmanîyan şerr kiri bu, û xwe dabu bin desthilatdarîya Sefewîyan. Sefewîyan jî, wî wek emîr naskiribun û devera Urmîye wek mulk dabun wî. Piştî mirina Şah Tahmasp, Osmanî xwestin Adirbeycan têxin bin desthilatdarîya xwe. Serokekî (emîrekî) hoza Biradost bi navê Mihemmed Beg di vî şerrîde piştgirîya Osmanîyan kir. Li ser vê yekê paşayê Osmanî, Mihemmed Begê Biradostî kir Emîrê hoza Biradost û sancaqa devera wî. Emîr Xan serokatîya Mihemmed Beg qebul nekir. Demekê di bin serokatîya emîrekî Kurdan de ma. Demekê jî di bin emrê walîyê Nehrewan Osman Paşa de ma.

Emîr Xan hem li dijî Osmanîyan û hem li dijî gellek hozên Kurd û hêzên din yên deverê şerr kirîye. Di şerrekîde destekî Emîr Xan jê bibu. Ji ber vê jî navê wî pir caran wek EMÎR ÇOLAQ dihat bikaranîn. Gelo di kîjan şerrî de destê Emîr Xan jê buyê, di salnama Îskender Munşî de ne dîyar e.

Dema Şah Ebbas êriş bir ser Adırbeycan, Naxîçewan û Erîwan, ji bona ji destê Osmanîyan derxe, Emîr Xan xwe gîhand Şah Ebbas û desthilatdarîya wî naskir. Li ser vê yekê Şah Ebbas Mîrîya hoza Biradost da wî û wî bi rutba Xan xemiland. Urmîye bo navenda îdare û xantî û devera Uşnu wek mulk da Emîr Xan.

Şah Ebbas pê zanî bu, kî destê Emîr Xan di şerrde hatîye jêkirin. Ferman da zêrevanên xwe, da kû destekî zêrîn û bi aqût û almas xemilandî ji Emîr Xan re çêkin. Ji vê demê pêde Emîr Xan wek „LEPZÊRÎN“ jî hat bi nav kirin.

Emîr Xan bi edalet û jîrîya xwe gellek nav û deng bi xwe xist. Hinek hozên Kurd yên di bin desthilatdarîya Osmanî de bun, xist bin emrê xwe. Bi vî awayî devera desthilatdarîya xwe jî fireh kir.

Gorî Îskender Munşî, Emîr Xan di dema xwe de yek ji navdartirîn Emîrên Kurdistanê bu. Ji ber nav û dengbuna Emîr Xan gellek hoz û malbatên mezin yên Kurdan xwe bi Emîr Xan ve girtin û yên nû ketin bin emrê wî. Gorî Îskender Munşî, Emir Xan bi vê rumeta xwe hindek pozbilind bu. Bi qawet û rumeta xwe ya nuh diçe Selmas ba Şah Ebbas. Şah Ebbas jî, deverên Emîr Xan xistibu bin destê xwe, wek mulk texsîsî Emîr Xan kir.



Kurdên eşîrên dora Urmîye – 1840
Jêder: Mehmet Bayrak „Bi gravuran Kurd“ – Ankara 2002


Munşî dibêje, Emîr Xan piştî vegerra xwe bi hozên qizilbaşre ket tîcareta sînor. Ji bin re Emîr Xan dixwest serxwebuna xwe bidest xe. Bona vê yekê, gorî Munşî, Emîr Xan dawa ji Şah Ebbas kir, da desturê bidê, bo parastina xwe û piştevanên xwe li cihekî din kelakê ava bike, ji ber kû kela wî ya niha kevne û têra îhtiyacên wî nake. Şah Ebbas ev destur da Emîr Xan. Cihê kelê 3 parasang (3) durî Urmîye bu Emîr Xan li serê girekî/çîyayekî dest bi avakirina vê kelê kir. Ev ciha nêzîkî îdarexana Emîr Xanê Lepzêrîn bu.

Îskender Munşî dibêje, „ Gorî agahîyên Kurdan, berî hatina îslamîyetê li heman cih kelek bi navê DIMDIM hebu.“ Ev tê vê wateyê, kî kela Dimdim berî sedasala 7an, ango belavbuna Îslamîyetê hatîye avakirin. Îskender Munşî di vî derbarî de tiştekî din nabêje. Lêbelê ji vê agahîya Kurdan dîyare, kî ev kela berî Îslamîyetê ji hêla Kurdan ava buye. Di hinek çavkanîyên erdnîgarên Ereb û Faris wek Ebulfeda, Îştaxrî u.y.d. qala hozên Kurd li Adirbeycan, Urmîye û cihên din hatîye kirin.


Emîr Xan û êrişa artêşa Şah Ebbas ser kela DIMDIM

Emîr Xan li ser hîmên vê kela kevn a Kurdan kela xwe ava dike. Navê kela wî jî di nav Kurdan de wek navê kela kevn a Kurdan DIMDIM dimîne.

Walîyê Tewrêz (Tebrîz) Pîr Budak Xan, neyarê Emîr Xan bu. Gellek fesadîya Emîr Xan li gel Şah Ebbas dikir. Pîr Budak Xan ji Ebbas re goti bu, Emîr Xan vê kelê ava dike, kî li dijî şah şerr bike û serxwebuna xwe îlan bike. Li ser vê derewê, Şah Ebbas ferman da Pîr Pudak, kî kesekî bişîne ba Emîr Xan u fermana qedexekirina avakirina kelê pêşkêş bike. Pîr budak hem xeber dişîne Emîr Xan u hem jî gefan lê dixwe. Emîr Xan guh nade Pîr Budak u avakirina kelê xelas dike. Emîr Xan ji hêlek din jî gellek emîrên Kurdan ji dora Urmîye tîne li nav kelê niştecî dike û çek (sîleh) dide wan. Yek ji wan kesanXelîl Ebdal Megrî, neyarekî naskirî yê Ebbas bu.

Munşî dibêje, Emîr Xan, bona xapandina Şah Ebbas, çend caran rumeta xwe nîşanî şah daye, lêbelê di bin re, amadekarîya xwe yê bergirîyê kiriye. Munşî di berdewamê de dinivîse, kî Emîr Xan ji bal xwe glîyê Pîr Budak li gel Şah Ebbas kirîye.Şah bawerî bi agahîyên Emîr Xan tîne. Şah Ebbas di bersiveka nîvîskî de bo Emîr Xan beyan dike, kî wî, Şah Ebbas, Pîr Budak Xan ji walîtîya Tewrêzê girtîye û şandîye deverek din. Şah Ebbas dibêje „Min Hesen Xan kir şuna Pîr Budak“. Di heman nivîsê de Şah Ebbas ji Emîr Xan daxwaz dike, „êdî bi vî walîyê nuhre, ango Hesen Xan, di aşîtîyêde bijî.“ Heke pirsgirêken Emîr Xan hebe, divet ya ew bi xwe, an kurrekî xwe bi 200-300 suwarîyan bişîne gel wî, kû „pirsgirêk kanibin bi giftugo bêtin çareserkirin.“

Munşî dibêje, her çi Şah Ebbas beramberî Emîr Xan efudar u bi rehm bu jî, „Emîr Xan dev ji lîstikên xwe berneda“. Îskender Munşî dewam dike: „ Dema Hesen Xan u emîrên din yên qizilbaş bi Mihemmed Xan u Celalîyên din re ber bi cihê niştecîbuna Celalîyan bi rê ketin, (Emîr Xan) du hesp wek dîyarî şand. Hespek ji bona Hesen Xan û yê din ji bona Mihemmed Xan. (Emîr Xan) ji ber nehatina xwe dawa lêborinê kir û da nasîn, kî 7000-8000 Celalîyên bawerpênayê di nav civata Hesen Xan de heye u ji ber vê yekê nehatîye.“ Lê ewê paşan bi civatek leşker li pê wan were. Hesen Xan di bersiveka nivîskî de bo Emîr Xan dibêje, kî ewê zaten ji Urmîye derbasbin û dê şevekê nezîkî Emîr Xan bimîne. Wê şevê her du dê kanibin ru bi ru li ser vê mijarê jî biaxivin.

Îskender Munşî bi vê mebestê jî li Emîr Xan digre û dibêje, Emîr Xan vê rumeta Hesen Xan jî paşguh kirîye. Lewra dem hêzên pêşeng yên Hesen Xan ji nêzîka kela Emîr Xan derbas dibin, hindek endamên hoza Biradost ji kelê dibezin û êrişî van leşkeran, kî piranîya wan Celalî ne, dikin. Di vî şerrî de 2 Celalî tên kuştin u çendên din birîndar dibin. Dema Hesen Xan agahdarî şerr dibe, ferman dide, kî şerr bê rawestandin. Konên xwe bona bêhnvedanê jî bi qasî nîv parasang durî kelê dantînin.

Munşî wek dengê xwedîyê xwe Şah Ebbas dinivîsîne, kî Kurdan ji gellek hêlan konên Hesen Xan u civata wî bi top û tiving gullebaran kirine. Li ser pirsîyara Hesen Xan, „gelo Emîr Xan bo çi wisa dike“, gorî Munşî, Emîr Xan dawa „lêborînên vala“ dike. Fermana Kurdan derdikeve. Îskender Munşî dibêje „Li ser van êrişan şerr her çu geş bu û Mihemed Xan, serokê Celalîyan li ser bingeha fermana hemu Kurdan serî hilda û Ûrmîye xist destê xwe.“




Wêneyek şerrvanên Kurd dor sala 1820an


Li ser raporta Hesen Xan, Şah Ebbas Îtîmadudewle Hatim Beg dişîne Urmîye. Ji wî re dibêje, „lêkolînekê bike, gello ev mesela der dora Emîr Xan çi ye? Heke zehmetî dernekeve, gorî tecrûbeyên xwe Emîr Xan ceza bike. Kela wî hilweşîne û bi erdê ve bike yek. Dever û mulkên Emîr Xan di nav Celalîyan de parve bike. Lêbelê bi şertekî, kû hemu Kurd bên qirrkirin“ Şah Ebbas di temîkirina xwe de dewam dike:“ Heke tu bi vî awayî bi ser neketî, (ango te nikanîbu Kurd qirrbikira), li rîya şermezarkirina Emîr Xan bigerre, da ku Emîr Xan dîsan li min rêz/rumet bigre. Heke rêz/rumet girt, wê demê Celalîyan bişîne cihên wanî zivistanî û li wir niştecî bike”. Şah Ebbas birrek pere û çek û tiştên din dide Hatim Beg û Îskender Munşî jî wek buyernivîs, an karmendê nivîsê dide bin emrê Îtumatuddewle Hatim Beg. Bi vi awayî Îskender Munşî dibe şahidê dagirkirin û hilweşandina Kela Dimdim û qetilkirina Kurdan,

Îtimatuldewle Hatim Beg şevekê hîn li ser rîya Urmîye dimre. Laşê wî dişînin Tewrêzê. Di heman şevê de Mihemed Beg Bigdelî Samelû dikeve şuna Hatim Beg û serdarîya êrişa ser Kela Dimdim dike.



Îskender Munşî nivîsa xwe ya ser hilweşandina kela Dimdim bi van rêzan bi dawî tine:

“ Ev hemu bi şikestina Emîr Xan û destbirayên wî bi dawî hat. Ev buyer sala sehan (ku.ikan) 1019 (1610-1611) qewimîye.”

Îskender Munşî gellek helbest jî nivîsandîye. Yek ji wan helbestan li ser „Kela zeptkirina wê nemimkun, (ango) Kela Dimdim“ e.

Min li ser berxwedana Emîr Xanê Lepzêrin, „Efsana DIMDIM“ pirr nenivîsand. Lêbelê hêvîdarim, belavkirina berhema Îskender Munşî li ser pêşeçîroka şerrê dijî Emîr Xan u kela Dimdim bona xwendevan u lêkolîneran bibe xizmetek biçuk.