Kürtçeyi rahatça okuyup yazma metodu

Kürtçeyi rahatça okuyup yazma metodu

Kürtçeyi okuyup yazmak, bir melodinin içindeki bütün sesleri birbirinden iyi ayırt etmeye benzer, nasılki sesler birbirinden iyi ayırt edildiği zaman o melodiyi olması gereken tadıyla dinleyebiliyorsak, Kürtçe alfabedeki harflerin karşılık geldiği sesleri de birbirinden iyi ayirt edebilirsek Kürtçeyi kendine özgü olan tadıyla okur ve yazarız, ama eger bir melodinin içindeki sesler birbirinden iyi ayırt edilmezse o melodi olması gereken tadında dinlenmez. Bir melodinin notaları yanlış olarak kağıda dökülürse o melodi bozuk çıkar, Kürtçedeki seslere karşılık gelen harfler de yerli yerine iyi oturtulmazsa Kürtçe bozuk bir şekilde yazılır. Bu da bir dile vurulan en büyük darbedir.

Kürtçeyi kolayca yazıp okuyabilmeye giriş niteliğinde, kafa karışıklığı yaratmayacak bir şekilde, kısa ve öz olarak bir metod geliştirmeye çalıstım, bu metod Türkçe okuyup yazabilen ve de Kürtçe konuşabilen insanlar varsayımına dayanıyor. Eger Türkçe okuyup, yazabiliyorsanız ve anadiliniz Kürtçeyi konuşabiliyorsanız hazırsınız demektir, sıralayacağımız 9 adımdan sonra Kürtçe okuyup yazabileceksiniz. İlk önce şunu belirtmek gerekiyor, Kürtçe bir çok lehçeden ve bu lehçeler de kendi aralarinda yöreden yöreye degisen ağizlardan olusuyor, örnegin Kurmancî konuşan birinin Soranî, Zazakî gibi lehçeleri anlamaması normaldır, Kurmancî de Kürtçenin bir lehçesidir ama "Kurmancî" yi kullanma ve seslendirme biçimi de yöreden yöreye değişiyor biz buna "ağiz" yani Kürtçe tabiriyle "devok" diyoruz, sizin yapmanız gereken! burda sıralayacağımız 9 adımdan sonra başka yörelerin değil kendi yörenizin Kürtçesini okuyup yazmaya çalışmanız. Bu 9 adımdan sonra diğer yörelerin Kürtçesini anlamasanız da okuyabileceksiniz, kısacası nerde bir Kürtçe yazı görürseniz okuyabileceksiniz ama kendi yörenizin Kürtçesini okumakla kalmayıp aynı zamanda hepsini anlayabileceksiniz de. Onun için kendi yörenizin Kürtçesini yazmaya çalışın, böylece zamanla bulundugunuz yör! ede olmayan kelimeleri de öğrenecek ve kelime hazineniz gelişecek. Basitleştirerek ve kafa karişikliği içermeyen bir yöntemle bu siralayacagimiz 9 adımdan sonra hangi yörede olursanız olun, Kurmancînin bütün biçimlerini yazabilecek ve okuyabileceksiniz. Burada yapmanız gereken konuyu fazla uzatmamak için kısa olarak verdiğimiz örnekleri sizin çoğaltmanız. Burada Kürtçenin bütün dilbilgisi kurallarını, özelliklerini verme diye bir iddiamız yok, zaten amacımız da bu degil, burdaki amacımız Kürtçeyi okuyup! yazmanın sanıldığı kadar zor olmadığını göstermek. Dersimiz 9 adımdan oluşacak, şimdi ilk adımla başlıyoruz, hazır mısınız?


Yukarda da değinildiği gibi dokuz adımdan oluşan bu"Kürtçe Okuma,Yazmayı Öğretme Metodu" modelini Kürtçeyi konuştuğu halde Kürtçe okuyup yazamayan ama Türkçeyi okuyup, yazabilen insanlarımızın çok oluşundan dolayı böyle bir çalışmaya gereksinim duyuldu.





Adım-1

Türkçe alfabeyi biliyorsunuz:

A, B, C, Ç, D, E, F, G, Ğ, H, I, İ, J, K, L, M, N, O, Ö, P, R, S, Ş, T, U, Ü, V, Y, Z (29 tane harf)


Bunlardan "Ğ", "Ö", "Ü" harflerini alip çıkarıyoruz, bu harfler Kürtçe alfabede yoktur. Geriye 26 tane harf kaldı. Bu 26 tane harfin hepsi Kürtçe alfabede var. Bütün bu harfler Türkçede olduğu gibi okunuyor ve yazılıyor("U" harfi hariç). Böylece işimiz kolaylaşiyor. Şimdi Kürtçe alfabede olup Türkçe alfabede olmayan harfleri yaziyoruz: X, W, Q, Ê, Û (x, w, q, ê,û) . Bu 5 harfi diger 26 harfe ekledigimiz zaman toplam 31 harf oluyor.


Şimdi Kürtçe alfabemizi yazabiliriz:

A, B, C, Ç, D, E, Ê, F, G, H, İ, Î, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Ş, T, U, Û, X, W, V, Y, Z

Böylece Celadet Bedîrxan`in Latin harflerini kullanarak hazirlamiş oldugu alfabeye ulaşmış oluyoruz. O zaman bütün mesele Türkçede olmayan bu 5 harfin ne oldugunu, nasıl okundugunu öğrenmek. Gördügünüz gibi Kürtçeyi okuyup yazmak çok basit.

Bu 5 harfin nasıl okundugunu teker teker üzerinde durarak her birini ayrı ayrı adımlarda açıklayacağız. Şunu da belirtmeden geçmeyelim, Celadet Bedîrxan Türkçe alfabedeki " ı " ve " i " harflerini " i " ve " î " olarak almistir, dogrusu da budur, dilin ve yazımın estetiğine daha uygundur, kaldı ki şapkalı " î " biraz daha ince okunuyor. Şimdiki dersimiz yukaridaki alfabeyi iyi gözden ge 'e7irmek, Türkçe alfabede olup da Kürtçe alfabede olmayanları, Kürtçe alfabede olup da Türkçe alfabede olmayanları iyice gözden geçirmek. Tekrarliyoruz Ğ, Ö, Ü harfleri Kürtçe alfabede yok, X, W, Q, Ê, Û harfleri ise Türkçe alfabede yok.


Adım-2

X harfi

Kürtçe dersimizin ilk adımında Kürtçe alfabeyi verdik, Kürtçede olmayan Türkçeye ait sesler ile Türkçede olmayan Kürtçeye ait sesleri belirttik. Bu seslerin hangi sesler oldugunu hatirlamaya çalisin, hatirlayamiyorsaniz tekrar okuyunuz. Bu seslerden biri X harfi ile temsil edilen ses idi. X harfi hangi sese karsilik geliyor? Dersimizin bu ikinci adiminda bu harf üzerinde duruyoruz.


Kürtçede "yoksul" ne demektir? "Yoksul" kelimesinin Kürtçe karşılığını biliyorsunuz, bunu sesli olarak telafuz ediniz, Türkçe harflerle yazmayı deneyiniz, yazmaya çalistiginiz halde olmuyor, degil mi? Çünkü Türkçede olmayan bir ses çıkıyor ve bu sesi karşılayacak bir harf arıyorsunuz, size bir harf lazım, evet bu harf sözünü ettiğimiz X harfidir, şimdi "yoksul"un Kürtçe karşiligini rahatça yazabiliriz: Xizan. Aynı metodla örnekleri çogaltabiliriz, ilk önce Türkçe yazmayi deneyin! iz ve olmadigini gördügünüz için hep bu sesleri karşılayacak harflerin eksikligini duyacaksiniz ve böylece bu harfleri ögrenip kolayca hafizanıza kaydetmiş olacaksiniz. Şimdi örnekleri çogaltabiliriz:


"Dayı" kelimesinin Kürtçesini biliyorsunuz yukaridaki yöntemde oldugu gibi yazmaya çalışın, gene Türkçe alfabede olmayan bir harfe gereksinim duyuyorsunuz, evet gene X harfi size lazim, şimdi "dayı" kelimesinin Kürtçesini yazabiliriz: Xal. X harfinin içinde oldugu kelimeleri çogaltabiliriz.

Teyze=Xaltî,

Süslemek=Xemlandin,

Genç=Xort,

Ceylan: Xezal,

Xanim, Xatir, Xelk gibi...

Böylece dersin ikinci adımında X harfini açiklamis olduk. Kendi kendinize içinde X harfinin olduğu kelimeleri bulup tekrarlayınız.


Adım-3

W harfi

W harfini çok duydunuz, bir çok dilde bu harfle karşılaştınız. Kürtçede bu harf hangi sese karşılık geliyor, tahmin edebiliyor musunuz?

Türkçedeki "ülke" kelimesinin Kürtçe karşılığını biliyorsunuz, bunu yazmak istediginiz zaman bildiginiz Türkçe harfler ile yazabilir misiniz? Denemek isteseniz de olmaz, çünkü gene Türkçede olmayan bir ses çikiyor ve bu sesi temsil eden bir harf olmalı, bu harf " W " harfidir. Artık "ülke"nin Kürtçe karşılığını yazabiliriz: Welat.

Artık " W " harfinin nasil bir sese karşılık geldigini, nasıl okundugunu "Welat" kelimesinden çikarabiliyorsunuz.

İçinde " w " harflerinin oldugu kelimelere dikkat ederek örneklerimizi çogaltalim:

Onun eli şişmiş: Destê wî werimîye,

O yoruldu: Ew westîya,

O : Ew,

Ordan: Ji wir,

Bunun gibi siz de içinde " w " harfinin oldugu başka kelimeleri bulup yazınız.


Adım-4

Q (q) harfi

Türkçedeki " K " harfini genizden söylersek " Q " harfini seslendirmiş oluruz. Aslinda " Q " harfinin temsil ettigi ses zaman zaman Türkçede de karşimiza çikiyor ama bu harf Türkçe alfabeye alinmadigi için " K " harfini çogu insan genizden seslendirerek aynı " Q " nun verdigi sese ulaşiyor, örnegin; "kalem" kelimesindeki " k " harfini çogu insan yumuşak degil de sert ve genizden okur, böyle oldugu zaman aslında "Kalem" , "Qalem"e dönüşüyor. Şimdi konuyu dağitmadan " Q " harfine örnekler verelim:

"Gırtlak" kelimesinin Kürtçesini biliyorsunuz bunu telaffuz ediniz, telaffuz ettiginiz kelimeyi yazalim: Qirik.

Yukarda da dedigimiz gibi bu harf "K" harfinin genizden seslendirilmesi sonucu çikiyor.

İçinde " Q " harfinin oldugu örneklerimizi çogaltalim:

Başlık Parası: Qeling,

Çığlık: Qîrîn,

Hiç: Qet,

Yuvarlak: Qilot,

Buruşuk Bez: Paçê Qerçimî.

Siz de içinde "Q" harfinin bulundugu kelimeleri bulup yazınız.


Adım-5

Ê harfi
"Elma" kelimesinin Kürtçesini biliyorsunuz Kürtçe alfabeyi hiç bilmeyen biri bunu Türkçe harflerle nasil yazabilirdi? İlk önce "siv" yazardi sonra bakar ve "olmadi" der, "sev" yazar bunun da olmadigini görür, her ikisini de okudugunuzda ne "siv" ne de "sev" "elma" nin Kürtçesini karşilamiyor, ortadaki sesli harf bunu karşilamiyor, o zaman bu sesi karşilayacak bir harf gerekir, bu harf sözünü ettigimiz "ê" harfidir, simdi "sêv" diye yazabiliriz. Evet dogrusu "sêv". Böylece "sêv" kelimesinden " Ê " harfinin nasil okundugunu çikarabildik."Sêv" kelimesindeki "ê" harfini tek başina seslendirmeye çalışın.

Içinde " Ê " harfinin bulundugu örneklerimizi çogaltalim.

Aslan: Şêr,

Sıra: Rêz,

Dalavere yapma: Sêra meke,

Tok: Têr,

Bir önceki gün: Pêr,

Baktılar: Lê meskirin,

Erkek: Nêr

İçinde " ê " harfinin oldugu kelimeleri siz de çogaltip yazabilirsiniz.


Adım-6

Û harfi

" Û " harfi Türkçedeki bildigimiz " U " harfinin aynisidir ve oldugu gibi okunur, bunun için fazla örnek vermeye gerek yok.

Uzak: Dûr,

O gitti: Ew çû,

Erken: Zû,

Yağ: Rûn,

Acı: Sûr,

Yer: Şûn

Gördügünüz gibi Türkçedeki " u " harfinin aynisidir, bunun üzerinde fazla durmaya gerek yok.

Adım-7

U harfi

Kürtçedeki " û " Türkçedeki " u " gibi okunuyor demiştik, ama Kürtçedeki şapkasiz " u " Türkçedeki gibi okunmuyor. Bunu örneklerle açiklamaya çalişalim:

"Kurt" kelimesinin Kürtçesini seslendirin. Bu seslendirdiginiz kelimeyi Kürtçe olarak şöyle yaziyoruz: Gur. O zaman "Gur" kelimesindeki " u " harfini nasil seslendirdigimize dikkat edelim ve bu harfi tek başina telaffuz etmeye ve nasil telaffuz edildigine dikkat etmeye çalişin. Şimdi "u" harfinin nasil telaffuz edildigini göstermek için içinde "u" harfinin oldugu örneklerimizi çogaltalim:

Yanak: Gup,

Böbrek: Gurçik,

Sen: Tu,

İçeri: Hundir,

İki: Du,

Salı: Duşemî,

Yok: Tune

Dinleyici: Guhdar,

Yara: Kul

Bu kelimelerden " u " nun nasil telafuz edildigini çikarabilirsiniz, bununla ilgili örnekleri çogaltip yazabilirsiniz.


Adım-8

XW bitişik oldugu zaman

X ile W bitişik oldugu zaman sanki tek bir harfmış gibi okunur. X ve W harflerinin nasil okundugunu yukarida örneklerle izah etmiştik, bu iki harfin ard arda ara vermeden hızlı okunması ile XW sesi elde edilir. Şimdi bunu örneklerle anlaşılır kılalım:

Yemek: Xwarin,

Tuz: Xwe,

Hoş: Xweş,

Yeğen: Xwarzi,

Okumak: Xwendin.

Böyle örnekleri siz de çogaltip yazin.


Adım-9

A, O ve E harflerine dair

Ve en önemli ve de dersimizin son safhasını oluşturan 9. Adıma geldik. Dersimizin en başında belirttigimiz gibi, Kürtçeyi iyi okuyup yazmak, bir melodinin seslerini birbirinden iyi ayirt etmeye benzer, bir nevi iyi bir müzik kulagina sahip olmayı gerektirir. Özellikle Orta Anadolu Kürtçesinde "A" , "O" ve "E" harfleri sık sık yanlış kullaniliyor. Hatta Kürtçenin yanlış yazilmasinin en büyük nedeninin de bu üç harfin yanlış yazilmasindan kaynaklandigini söyleyebiliriz. Bazen "A" yerine "O" kullanilarak hata yapiliyor, bazen " E " yerine " A " kullanilarak bazen de " O " harfi! nin yazilmasi gereken yerde alakası olmayan bazı sesli harfler yazılıyor. Bu harfler Kürtçenin kendine özgü aksanı ile kullanıldıgı için çogu insan bu harfleri yanlış algılıyor ve karıştırıyor. Bu tamamen Kürtlerin dili kullanma ve seslendirmesi ile ilgili bir durumdur. Türkçenin etkisinde kalma da bu nedenlerin arasindadir. Bunu izah etmek için örnekler vermeye çalişalim:

"Dar li ber male ye"(Ağaç evin önündedir).

Bu dedigimiz harfleri kariştiranlar yukaridaki bu cümleyi yanlış olarak şöyle yazarlar:

"Dor li bar mole ye" a, o ve e harflerinin kariştirilarak birbirlerinin yerine nasil kullanildigina iyi bakin! Peki "Evin etrafını sardılar" cümlesini nasil yazariz:

"Dor male hewş kirin".

Şimdi "Dor male hewş kirin" ile "Dar li ber male ye" cümlelerindeki "Dor"(etraf) ile "Dar"(ağaç) kelimelerini iyi inceleyin ve burdan " a " ve " o " harflerinin nasıl Kürtçeye özgü bir seslendirmeyle telaffuz edildigini görün ve bu harfleri kariştirmamamiz gerektigine iyi dikkat edin! Bunu biraz daha pekiştirmek için, bu harflerin karıştırılmaması gerektiğini netleştirmek için yukarıdaki örneğe bir kelime daha ekleyelim: Dûr(Uzak). Simdi Dar(agaç), Dor(etraf) ve Dûr(uzak) kelimelerindeki "a", "o" ve "û" harflerinin Kürtçeye özgü bir ağiz yapısıyla nasıl telaffuz edildiğini iyi görün, bu harflerin birbirinin yerini tutamayacağını kolayca anlayabilirsiniz.

Örnegin "yılan" kelimesinin Kürtçesini biliyorsunuz: Mar. Cogu insan bunu "mor" diye yanlis yazacaktir, peki "boncuk" kelimesinin Kürtçesini de biliyorsunuz: Mori. Eger "boncuk" yani "mori" kelimesindeki "o" harfini telaffuz ettiginiz gibi "yilan" diye yanlis yazilan "mor" kelimesindeki "o" harfini de ayni sekilde telaffuz ederseniz "mor" kelimesinin "yilani" karsilamadigini ve dogrusunun "mar" diye yazilmasi gerektigini göreceksiniz.

"Ben geldim" cümlesinin Kürtçesini yazalim: "Ez hatim". Gene çogu insan bunu "Az hotim" diye yanlis yazacaktir. "Ez hatim" daki "E" harfi Kürtçenin kendisine özgü ağız yapisi ile seslendirildigi için sanki "A" ya yakın bir sesmiş gibi geliyor ve çoğu insan bu "E" harfini "A" diye yanlış yazıyor.

Bu tür örnekleri siz de kolayca görüp çogaltabilirsiniz.


Böylece dokuz adımdan oluşan dersimizi tamamlamış olduk.

Gördügünüz gibi Kürtçeyi okuyup yazma sanıldığı gibi zor değil, sadece birazcık çaba gerektiriyor. Yapmaniz gereken; her yerde karşınıza çıkan Kürtçe yazıları okumaya ve yazmaya çalışmanız, hiç usanmadan tam anlamasanız da okumaya devam etmeniz. Önemli olan Kürtçeye olan ilginizin olmasidir, böylece zamanla çok iyi okuyup, yazacaksiniz. Simdi Orta Anadolu yöresine ait Kürtçe ile y! azılmış, yaşanmış bir fıkrayı aşağıya veriyoruz, bunu okuyup kendinizi sınayınız, eger kendinizde eksiklik görüyorsaniz yukarıdaki bilgileri tekrar gözden geçiriniz.


Başarılar


"ZEVÎYE ÎSAL Ê ÇİNG İN?"
Xelîl, Kurdekî ji Anatolîya Navîn e. Ew li gundê xwe zewicîye, ji bo ku bişixule derdikeve Ewrûpe û te ye Almanya ye. Ew bi ci dibe, çavê wî tim li jina ye, cîraneke wî Alman heye, ew cîrana bi Xelîl pir rind te, pir dixwaze bi wê jine ra deng ke, bi we ra bibe dost, va ji wî ra dibe xeyaleke ku meri tênege. Her ro ew jina wexta ku ji kar te di ber mala Xelîl ra derbas dibe, lê va jina qet jî li Xelîl mesnake. Ew jina dibîne ku Xelîl tim li we mesdike, rokê va jina slave dide Xelîl û di wî ra dikene, Xelîl ji hev da dixele û dihele, ew destê xwe di hev da mist dide û dibê "Dilê jinika Alman jî berve min e". Ew bi ve pir xenê dibe.

Roke din jina Alman ji kar derketîye û di ber mala Xelîl ra derbas dibe, mes dike ku Xelîl dîsa mes dike, ew bi Xelîl ra dibê " Eger wexte te heye em tevhev yek tişte xwe li derekê vexwin" . Xelîl bi vê daxwaze şa dibe, qebûl dike û yek tiştan li cafe-bare kê vedixwin. Xelîl bi ser ve va;


Êdin nare qehwexane û slavan jî nade hevalên ji gundê xwe.


Roke din jina Alman Xelîl daweta nanxwarine li restaurante dike. Ew tevhev nên dixwin, Xelîl bi ser ve va;
Êdin ji gunde xwe ra telefon nake û jinika xwe ye li gund jî ji bîr dike.

Roke din jina Alman, Xelîl daweta mala xwe dike, Xelîl dihere male jî. Xelîl bi ser ve va;
Dixwaze jina xwe ye li gund berde, di serê Xelîl ra plana ku ji jina xwe ra telefon bike û bê "em ji hev ra nabin" derbas dibû. Hîn plana ku ji jinika xwe ra telefon bike û berde di serî wî ra derbasdibû, Xelîl dibîne ku jina Alman bi merekî va dikeve mal. Bi ser ve va Xelîl mat dime û ji jinika xwe ye li gund ra telefon dike û dibê:
"Zevîye îsalê çing in ? Hûn qet şik nabin ji min ra telefonekî bikin!"
Kürtçeyi okumak'ta zorlanan arkadaşlara..