Geçen ders kaldığımız yerden devam ediyoruz. 13. dersimizde Ön edatları işlemiştik bu dersimizde de son edatları işleyeceğiz inşallah. Tekrar hatırlatmakta fayda var.
Son edatlar: re, ve, de dirler. Tek başlarına kullanılmazlar. bi … re, bi … ve, bi … de, ji … re, ji … ve, di … de, di … re, şeklinde kullanılırlar. Bazı bölgelerde ra, da, va gibi kullanımlar varsa da, çağdaş Kürtçe'de bunların yerine yukarıda şekliyle kullanılırlar.
1- bi…re: Türkçe'de beraberlik anlamı verir. İle anlamında kullanılır. Ancak geçen derste gördüğümüz sadece 'bi' edatından farklılığı vardır.
Ez bi hesp geriyam: atla dolaştım, şeklindeki kullanımda 'bi' edatı ata binilerek dolaşıldığı anlamını verir.
Ez bi hesp re geriyam: at ile dolaştım, şeklindeki kullanımda 'bi … re' edatı at ile beraber yani ata binilmeden dolaşma anlamını verir.
"bi" edatı yalnız başına kullanıldığında Ez bi Baran geriyam: Baranla (Baran sayesinde) dolaştım, anlamı verirken, 'bi … re' şeklindeki kullanımda Ez bi Baran re geriyam: Baranla beraber dolaştım anlamı kazanır. 'bi … re' İngilizce'deki 'together'in karşılığıdır.
Ew bi min re kar dike: O benimle çalışıyor.
Bi wî re çi diaxivî?: onunla ne konuşuyorsun?
Bi hevalan re neçûne nêçîrê: arkadaşlarla ava gitmemişler.
Ew bi hevalê xwe re heta mirinê tê: o, arkadaşıyla ölüme kadar gider.
6. dersimizde edatların "O" zamiri ile kullanımlarındaki birleşmeyi görmüştük. Tekrar hatırlayacak olursak:
Tu bi wî re were: sen onunla beraber gel, şeklindeki kullanımda ‘bi’ ile wî veya wê'nin yapışık şekilde kullanılabileceğini belirtmiştik. Yani "Tu pê re were" şeklinde kullanılabilinir.
Hakeza min ji wê re got: ben ona söyledim şeklindeki kullanımda ‘ji’ ile wî/wê'nin yapışık kullanılabileceğini belirtmiştik. "Yani min jê re got" şeklinde kullanılabilinir.
2- bi …. ve: bir şeye yönelme, birliktelik, yapışıklılık anlamı verir.
Ez bi wî ve hatime girêdan: ben ona bağlanmışım.
Mala wan bi mala me ve ye: onların evi bizim eve yapışıktır.
Ez bi çiya ve diyar ketim: Dağa tırmandım.
3- bi … de: bir şeye yönelme anlamı taşır. Türkçe'deki kullanımda "bi … ve" edat takımı ile aynı şekilde kullanılır. Ancak Kürtçe'de farklılık vardır.
Ez bi ser wî de çûm: Ben ona doğru gittim (onu ziyaret ettim).
Xanî bi ser min de ket: Ev üzerime (bana doğru) yıkıldı.
Gur bi ser wê de hat: Kurt onun üzerine doğru geldi.
4- ji … re:
Te, ji wî re girt: sen ona aldın
Wê ji me re çi sitendiye?: o bize mi satın almış?
Em ji kî re nebêjin?: Kime söylemeyelim?
5- ji … ve: sadece "ji" edatından farkı içerisinde zaman olmasıdır.
Ez ku ji wir ve hatim heta niha: oradan geldiğimden beri
Pisîk ji mal ve heta bexçe li dû min hat: kedi evden bahçeye kadar beni takip etti.
Tu ji berê ve wusa yî: eskiden beri böylesin.
Bu arada yanlış bir kullanıma dikkat çekmek istiyoruz. "ve" son edatı her ji den sonra kullanılmaz. Yukarıda da belirttiğimiz gibi zaman mefhumunun olması gerekir.
Ez ji mal ve derketim: (evden çıktım), ev ji aliyê te ve hatiye kirin: (bu iş senin tarafından yapılmış), ji qutiyê ve kulîçê derxist: (kutudan pastayı çıkardı) gibi cümlelerde "ve" edatının kullanılması yanlıştır, gereksiz bir kullanımdır. "ve" kullanılmadan da aynı anlamı verir.
6- di … de: Türkçe'deki -de halidir. İçinde anlamı verir. Geçen derste de ifade ettiğimiz gibi yalnız başına kullanılan "li" edatından farklıdır. "li" İngilizce'deki "at" edatına mukabildir. "di … de" ise İngilizce'deki "in" edatının karşılığıdır.
Azad di mal de ye: azad evdedir, dediğimizde Azad muhakkak evin içerisindedir anlamını verir.
Çûk di qefesê de ye: kuş kafestedir.
Nûkes di girtîgehê de ye: nûkes zindandadır.
Di dijmin de hal nemaye: düşmanda hal kalmamış.
Bu arada li … de şeklindeki bir kullanımda yanlıştır.
Ez li dikanê de bûm, ew li ser darê de fêkî dixwar. Bunların yerine cümledeki duruma göre ya Ez di dikanê de bûm, ya da Ew li ser darê fêkî dixwar şeklinde kullanılmalıdır.
7- di … re: İçinden, altından, üstünden, arasından anlamlarını verir. Türkçe edat olarak karşılığı yoktur. Kürtçe'de bazılarının yerine "ji" edatı da kullanılabilinir.
Em di binê pirê re derbas bûn: köprünün altından geçtik.
Hesp nikaribûn di nav avê re here: At sudan (suyun içinden geçemedi) gidemedi.
Av di nav malan re diçû: Su evlerin arasından geçiyordu.
Xwarin di ser quşxanê re diqebilî: Yemek tencerenin üstünden taşıyordu.
"ji" edatını verilen örnekler temelinde kullanırsak;
Em ji binê pirê derbas bûn: köprünün altından geçtik.
Hesp nikaribûn ji nav avê here: At sudan (suyun içinden geçemedi) gidemedi.
Fakat;
Av ji nav malan diçû diyemeyiz. Çünkü su evlerin arasından geçiyor demek isterken su evden kaynaklanan sızıntıdan geçiyor anlamını yükleyebiliriz.
ALIŞTIRMALAR
Azad bi Elî re binavê girt:……………. …….
Boyax bi diwêr ve ma: …………….……….
Lehî bi ser min de hat: …………….……….
Bêrîvan di mal de pirtûk dixwîne: ………….
Noqav di binê avê re diçe: ……………………
Ji paleyan re xwarinê bir: …………….……….
Ez bi kî re bigerim?: …………….……………
Kincan bi hev ve dirût: ……………………….
Tu pirr bi ser wî de diçî: ………………………
Ji kengê ve tu nehatî?: ………………………
Qiyamet wê bi serê bawermendan de ranebe: ...
Ew ji xwe re tiştek nagre: ……………………
Ji gund ve heta bajêr meşiya: ………………..
Ew tu car di nav daristanê de raneketiye: ……
Mişk di nav boriyê re diyar ketiye: …………...
Ew bi me re şer nakin: ……………………….
Kir ku bi darê ve qiyame bikeve: …………….
Ji zû ve ye tu nexuyayî: ……………………….
Tu dibê qey di qutiyê de helaw e: …………….
Ferîşte ji bawermendan re mizgînê tînin:……..
Xwîn di nav rihan re derbas dibe: …………….
Ailemle beraber Erzurum'a gittik: …………..
Adamlar silahlarıyla geldiler: ………………..
Kimlerle beraber çalıştınız?: …………………
Sason sonradan Batman'a bağlandı: …………
Tesbih tanelerini birbirine bağladı: …………
Onlar birbirine tutundular: ……………………
Üzerime çok geliyorsun: ……………………
Boyayı üzerine dökme: ( bi … de edatıyla)….
Köpek yavaşça üzerine gitti: ………………..
O kitabı bana getirme: ………………………
Bir ekmek kime yeter? ……………………..
Bu kitabı halkıma hediye ediyorum: …………
İlk günden bu güne çok şey değişti: …………
Geçen seneden beri gelmedin: ……………….
Elazığ'dan Bingöl'e yürüyerek gitmiş: ………
İkisi de aynı gün geldi: ……………………….
Yazılarım bilgisayarda kayıtlıdır: …………….
Tarih bir gezinti yapmak istiyor: …………….
Uçak bulutların içerisinden geçiyor: …………
Tren bu tünelden geçecek mi?: …………….
Su bardaktan taştı: …………………………
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER:
Noqav: denizaltı
Balafir: uçak
Keştî Ceng: savaş gemisi
Keştî: gemi
Komkeştî: Donanma
Artêş: ordu
Fêkî: meyve
Zerzewat: sebze
Zad: tahıl
Îsot: biber
Palîcan: patlıcan
Firingî: domates
Rader: mastar
Gihanek: bağlaç
Rengdêr: sıfat
Hoker: zarf
Daçek: edat
Paşdaçek: sonedat
Aferandin: yaratmak
Ewiqandin: oyalamak
Fetisandin: boğmak
Hejandin: sallamak
Kelandin: kaynatmak
Feqî: medrese öğrencisi
Mîr: üst med. öğrencisi
Mela: İmam
Seyda: Med. hocası
Tekya: tekke
GEÇEN AYIN CEVAPLARI
bi tirs tevnegere: Korkuyla hareket etme
kî xwe bi xwe kare bijî?: Kim kendi kendine yaşayabilir?
bi zimanê xwe biaxive: Kendi dilinle konuş
ew bi kîjan nexweşî ket?: O hangi hastalıkla düştü (hastalandı)?
yek bi yek cihên xwe girtin: Tek tek yerlerini aldılar
gur col bi col hatin dora gund: Kurtlar sürü sürü köyün etrafını sardı.
bê kelek çem rê nade: Gemisiz nehir yol vermiyor.
bê nan û av dibe, bê welat nabe: Ekmek ve su olmadan olur, ülke olmadan olmaz.
destê xwe di xwe nede: Elini kendine sürme.
min kevirê di wî wer kir: Taşı ona fırlattım.
ew li ku ye?: O nerededir?
tu ne li vir î?: Sen orada değil misin?
heywan li axur in: Hayvanlar ahırdadır.
ew ji kî direve?: O kimden kaçıyor.
ez ne ji vî bajarê me: Ben bu şehirden değilim.
ew ji te sê pirtûk xwest: O senden üç kitap istedi.
sen burdan nereye gideceksin?: Tu ji vir diçî ku?
bayrağı ondan al: Alê ji wî bigre.
mavi kitaplardan aldım: Min ji pirtûkên şîn girt.
yarışa kendi atımla katıldım: Ez bi hespê xwe tevlî pêşbaziyê bûm.
onlar Batman'a uçakla gitmiyor: Ew bi balafirê naçin Batmanê.
azad bi bawerî bûn: Azad inançlı idi.
keklikler sürü sürü geliyordu: Kew ref bi ref dihatin.
ahmet şu an evde yatıyor: Ehmed niha li mal radikeve.
şehirde hava kötüdür: Li bajêr hewa xerab e.
boyayı kendine sürme: Boyaxê di xwe nede.
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Paşîv: Sahûr
Dem: An, Zaman
Roj: Gün
Hefte: Hafta
Meh: Ay
Demsal: Mevsim
Sal: Yıl
Sedsal: Asır
Havîn: Yaz
Payîz: Sonbahar
Zivistan: Kış
Bihar: Bahar
Sibe: Sabah
Berbang: Tan
Nîvro: Öğle
Berêvar: İkindi
Êvar: Akşam
Şev: Gece
Hirç: Ayı
Beraz: Domuz
Ker: Eşek
Rovî: Rovî
Xezal: Ceylan
Peskovî:Geyik
Çile: Ocak
Sibat: Şubat
Adar: Mart
Nîsan: Nisan
Gulan: Mayıs
Hezîran: Haziran
Temûz: Temmuz
Tebax: Ağustos
Îlon: Eylül
Cotmeh: Ekim
Mijdar: Kasım
Kanûn: Aralık
Salı Kas. 25, 2014 5:00 pm tarafından BAHADIR
Konu: Kürtçe Dil Dersleri-Ders-14 
