Kürtçe Dil Dersleri-Ders-29

Dema Borî I


Min kanî /karî min nikanî /nikarî
Min nekanî wî bibînim. = Onu göremedim

Dema borî II

Min dikanî /dikarî min nedikanî / nedikarî
Min dikanî ew bidîta. = Onu görebilirdim.

Dema borî III

Min kaniye /kariye min nikaniye /nikariye
Mi nekaniye ji wî re alîkarî bikim. =Ona yardim edememişim.

Dema borî IV

Min kanîbû /karîbû /min nikanîbû /nikarîbû
Min nekanibû ew bidîta. = Onu görememiştim.

b) Temel fiiler ile “kanîn /karînin“ kullanımı

Temel fiiler yardımcı fiil ile birlikte kullanıldığında, kip formunda olurlar, yanı fiil kiplerin öntakısı olan “bi“ edatını alırlar. Ayrıca hem yardımcı fiil hem de temel fiil zamirin çekim takısını alır.

Mînak:

Ez dikanim wî bibînim

Bu cümlede “di“ edatı şimdiki zaman takısı, “bi“ edati da kip öntakısıdır. Yardımcı fiil “kanîn“ ve temel fiil “dîtin“ fiilerinin sonundaki “im“ takısı da birinci tekil şahısın çekim takısıdır.

Şu örnekleri inceleyiniz

Ez dikanim bi kurdî bixwînim = Ben Kürtçe okuyabiliyorum.
Ez dikanim biçim.
Ez dikanim bipeyivim, = Ben konuşabiliyorum
Tu dikanî bipeyivî.
Ew dikane bipeyive,
Em dikanin bipeyivin ûwd.
Sen de şu fiileri yardımcı fiil “kanîn“ fiili ile çek.
Revîn, xwarin, dîtin, gotin, şûştin.
B-Lêkera alîkar “xwestin“=Yardımcı fiil istemek.
Bu da aynen “kanîn“ kurallarına göre çekilir

Mînak:

Ez dixwazim biçim malê.
Ez dixwazim ji te re tiştekî bibêjim.
Sen de yardımcı fiil “xwestin“ aşağıdaki fiillerle birlikte kullan.
Ji te re gotin, çûn mal, raketin, rawestan, hevalê xwe gerandin, li Almanyayê xwendin, bi kurdî nivisandin.

Yardimci fiil “Vîn/viyan“

Bu yardımcı fiili daha önceden de tanıyoruz. Bunun sadece bir şimdiki, bir de geçmiş zaman formu vardır ve özneden önce gelir.

Dema niha
Divê ez biçim malê.

Dema borî
Divîbû ez biçûma malê.

Halk arasında aşağıdaki formlar da kullanılır.

Ger(e) /gerekê ez biçim malê = Eve gitmem gerekir.
Diviya ez biçûma mal. =Eve gitmem gerekiyordu.
Yine “bûn“ fiilini daha önce görmüştük. mişli geçmiş zaman kurmasinda yardımcı fiil olarak kullanılır. Ayrıca aşağıdaki gibi de kullanılır.
Dibe wekî te jî be. = Senin gibi de olabilir.
Dibe ji bîr kiribe.=Unutmuş olabilir.

Yine “kirin“ fiili de bazı durumlarda yardımcı fiil olarak kullanılır. Aşağıdakı örnekleri dikkatlice oku ve kavramaya çalış.

Mînak:

Dikim biçim malê. = Eve gitmek niyetindeyim (ikircikli)
Dikim werim.= Gelmek niyetindeyim.
Dikim werim, nizanim werim, yan na! Gelmek niyetindeyim, geleyim mi gelmeyeyim mi?

Pêhînî 1 Mînak:

Zarok şênahî malan bûn, (divê) her kes çav lê nêrîn
Zarok şênahiya malan e, divê her kes bi vî çavî lê binêre.

1 – Ziman wek kulîlk baxçe bûn, (divê) mirov wisa dîtin.
2 – Welat wek dayîk bûn, (divê) her kes wisa dîtin.
3 – Dê û bav sertac mirovan bûn, (divê) kes wan ji bîr ne kirin.
4 – Zimanê kurdî talûkê bûn, ji wê (divê) her kes kurdî peyivin.

Pêhînî 2 Mînak:

Em kanîn tirkî stran, kanîn bi kurdî stiran
Em dikanin bi tirkî bistirên, lê nikanin bi kurdî bistirên.
Biz Türkçe şarkı söyleyebiliyoruz, ama Kürtçe söyleyemiyoruz.

1 – Em kurd her ziman xwendin, nikanin bi kurdî xwendin.
2 – Em kurd kanin bi tirkî nivisin, nikanin bi kurdî nivisandin.
3 – Em kanin almanî peyivin, nikanin bi kurdî peyivin.