Kürtçe de dört zaman vardır.
1-ŞİMDİKİ ZAMAN (DEMA NIHA)
2-GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ / DEMA DAHATÛ)
3-YAKIN GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ /DEMA DAHATÛ YA NÊZÎK)
4-GEÇMİŞ ZAMAN (DEMA BORÎ)
1-ŞİMDİKİ ZAMAN (DEMA NIHA)
Şimdiki zaman adından da anlaşılacağı gibi şu içerisinde bulunulan zamanda yapılan iş veya bulunulan durumu ifade eder. Kürtçe de şimdiki zamanı belirten ek 'di' önekidir. Ayrıca fiil bitişik zamirî ekini de alır. Bitişik zamirleri geçen derste görmüştük.
Ez dikim: Ben yapıyorum
Tu dikî: Sen yapıyorsun
Ew dike: O yapıyor
Em dikin: Biz yapıyoruz
Hûn dikin: Siz yapıyorsunuz
Ew dikin: Onlar yapıyorlar
Ez dixwim: Ben yiyiyorum
Tu dixwî: Sen yiyiyorsun
Ew dixwe: O yiyiyor
Em dixwin: Biz yiyiyoruz
Hûn dixwin: Siz yiyiyorsunuz
Ew dixwin: Onlar yiyiyorlar
Ez digrim: Ben kapatıyorum
Tu digrî: Sen kapatıyorsun
Ew digre: O kapatıyor
Em digrin: Biz kapatıyoruz
Hûn digrin: Siz kapatıyorsunuz
Ew digrin: Onlar kapatıyor
Fiilin başına 'di' önekini getirerek oluşturulur. Kürtçe'de birçok yardımcı fiil vardır. Bu yardımcı fiillerin bulunduğu eylemlerde zaman çekimleri farklı olur. İster bileşik, ister türemiş fiil olsun, bu tür fiillerde 'di' öneki esas fiil ile yardımcı fiil arasına konur. "Rakirin, vêxistin, dagirtin fillerini örnek olarak verecek olursak:
Ez radikim: Ben kaldırıyorum
Tu radikî: Sen kaldırıyorsun
Ew radike: O kaldırıyor
Em radikin: Biz kaldırıyoruz
Hûn radikin: Siz kaldırıyorsunuz
Ew radikin: Onlar kaldırıyorlar
Ez vêdixim: Ben içiyorum
Tu vêdixî: Sen içiyorsun
Ew vêdixe: O içiyor
Em vêdixin: Biz içiyoruz
Hûn vêdixin: Siz içiyorsunuz
Ew vêdixin: Onlar içiyorlar
Ez dadigrim: Ben dolduruyor
Tu dadigrî: Sen dolduruyorsun
Ew dadigre: O dolduruyor
Em dadigrin: Biz dolduruyoruz
Hûn dadigrin: Siz dolduruyorsunuz
Ew dadigrin: Onlar dolduruyorlar
Yukarıdaki örneklerde verilen fiillerin başındaki esas fiiller kendi başlarında kullanıldıklarında hiçbir anlamları yoktur. Bunlar bileşik fiillerdir. Bir tür bileşik filler dışında isim ve fiillerden oluşan bileşik fiiller de vardır bunların çekimlerini de "barkirin, maf xwarin, jangirtin" fiilleri üzerinden yaparsak:
Ez bar dikim: Ben yüklüyorum
Tu bar dikî: Sen yüklüyorsun
Ew bar dike: O yüklüyor
Em bar dikin: Biz yüklüyoruz
Hûn bar dikin: Siz yüklüyorsunuz
Ew bar dikin: Onlar yüklüyorlar
Ez maf dixwim: Ben hak yiyorum
Tu maf dixwî: Sen hak yiyorsun
Ew maf dixwe: O hak yiyor
Em maf dixwin: Biz hak yiyoruz
Hûn maf dixwin: Siz hak yiyorsunuz
Ew maf dixwin: Onlar hak yiyorlar
Ez jan digrim: Ben sancılanıyorum
Tu jan digrî: Sen sancılanıyorsun
Ew jan digre: O sancılanıyor
Em jan digrin: Biz sancılanıyoruz
Hûn jan digrin: Siz sancılanıyorsunuz
Ew jan digrin: Onlar sancılanıyorlar
Şimdiki zamanın olumsuzu ise 'di' önekinin yerine 'na' getirme ile elde edilir. Başka hiç bir eyleme gerek yoktur.
Ez betal nakim: Ben iptal etmiyorum
Tu betal nakî: Sen iptal etmiyorsun
Ew betal nake: O iptal etmiyor
Em betal nakin: Biz iptal etmiyoruz
Hûn betal nakin: Siz iptal etmiyorsunuz
Ew betal nakin: Onlar iptal etmiyorlar
Ez baz nadim: Ben koşmuyorum
Tu baz nadî: Sen koşmuyorsun
Ew baz nade: O koşmuyor
Em baz nadin: Biz koşmuyoruz
Hûn baz nadin: Siz koşmuyorsunuz
Ew baz nadin: Onlar koşmuyorlar
2-GELECEK ZAMAN (DEMA BÊ/ DEMA DAHATÛ)
Gelecekte yapılması düşünülen iş veya gelecekte olması beklenen durumu ifade eder. Yani henüz bu olay gerçekleşmemiş veya bu durum içerisinde bulunulmamaktadır. Kürtçe'de gelecek zamanı gösteren ekler; "-ê, dê, wê" dir. Gelecek zamanda fiilin önüne 'bi' öneki getirilerek gelecek zaman oluşturulur. 'Bi' öneki şimdiki zamanın fiil köküne eklenir. Şimdiki zamandaki 'di' önekini kaldırıp yerine 'bi' getirirsek gelecek zamana dönüşür. Ayrıca yine şimdiki zamanda olduğu gibi yardımcı fiillerle oluşturulan bileşik veya türemiş fiilerde de durum aynıdır. 'di'yı kaldırır yerine 'bi'yı eklersek (tabi -ê, wê, dê eklerini unutmadan) gelecek zamanı oluşturmuş oluruz.
Ezê bikim: Ben yapacağım
Tuyê bikî: Sen yapacaksın
Ewê bike: O yapacak
Emê bikin: Biz yapacağız
Hûnê bikin:Siz yapacaksınız
Ewê bikin: Onlar yapacaklar
Ezê bixwim: Ben yiyeceğim
Tuyê bixwî: Sen yiyeceksin
Ewê bixwe: O yiyecek
Emê bixwin: Biz yiyeceğiz
Hûnê bixwin: Siz yiyeceksiniz
Ewê bixwin: Onlar yiyecekler
Ezê dabigrim: Ben yükleyeceğim
Tuyê dabigrî: Sen yükleyeceksin
Ewê dabigre: O yükleyecek
Emê dabigrin: Biz yükleyeceğiz
Hûnê dabigrin: Siz yükleyeceksiniz.
Ewê dabigrin: Onlar yükleyecekler.
Olumsuz hali ise 'bi' yerine 'ne' konulmasıyla elde edilir.
Ezê negrim: Ben kapatmayacağım
Tuyê negrî: Sen kapatmayacaksın
Ewê negre: O kapatmayacak
Emê negrin: Biz kapatmayacağız
Hûnê negrin: Siz kapatmayacaksınız
Ewê negrin: Onlar kapatmayacaklar
Ezê ranexînim: Ben sermeyeceğim
Tuyê ranexînî: Sen sermeyeceksin
Ewê ranexîne: O sermeyecek
Emê ranexînin: Biz sermeyeceğiz
Hûnê ranexînin: Siz sermeyeceksiniz
Ewê ranexînin: Onlar sermeyecekler
'Dê' bazı yörelerde kullanılır ve '-ê' yerine kullanılır. Ayrıca 'wê' nin kullanıldığı yerlerde de 'dê' kullanılabilinir. Yazılma açısından 'Dê' ve 'wê' nin '-ê'den farkı başındaki kelimeden ayrı yazılmalarıdır. 'dê' ve 'wê' yî de birkaç örnekte kullanalım.
Ez dê bimrim: Ben öleceğim
Tu dê werî: sen geleceksin
Ew dê baz bide: O koşacak
Em dê negihijin: Biz yetişemeyeceğiz
Hûn dê herin: Siz gideceksiniz
Ew dê bizivirin: Onlar dönecekler
Kevok wê azad bifirin: Güvercinler özgürce uçacak
Mar wê biteve de: Yılan seni sokacak
Roj wê derkeve: Güneş doğacak
Em jî wê rojek bimrin: biz de bir gün öleceğiz.
ALIŞTIRMALAR:
Aşağıdaki fiilleri altta verdiğimiz örnek çerçevesinde şimdiki zaman ve gelecek zamana göre çekimleyiniz ve Türkçe karşılığını yazınız.
Rabûn (kalkmak), sitendin (satın almak), nimêj kirin (namaz kılmak), firîn (uçmak),
birîn (kesmek), nîşandan (göstermek), kuştin (öldürmek), derketin (çıkmak)
Ez dibînim: Ben görüyorum Tu………………… Ew……………………..
Ez nabînim: Ben görmüyorum Tu………………… Ew……………………..
Ezê bibînim: Ben göreceğim Tu………………… Ew……………………..
Ezê nebînim: Ben görmeyeceğim Tu………………… Ew……………………..
EZBERLENMESİ GEREKEN KELİMELER
Taştê: Kahvaltı Navroj: Öğle Yem.
Şîv: Akşam Yem. Paşîv: Sahur
Şewitîn: Yanmak Gerîn: Dolaşmak
Birin: Götürmek Anîn: Getirmek
Kirin: Yapmak Şewutandin: Yakmak
Mêrdîn: Mardin Sêrt: Siirt
Bidlîs: Bitlis Şirnex: Şırnak
Qers: Kars Wan: Van
Zebeş: Karpuz Petêx: Kavun
Hirmî: Armut Biyok: Ayva
Hinar: Nar Arûng/Êrûg: Erik
Gir: İri Hûrik: Minik
Nêz: Yakın Dûr: Uzak
Pêşeroj: Gelecek Paşeroj: Geçmiş
Beden: Vücut Serî: Baş
Çav: Göz Poz: Burun
Dev: Ağız Ziman: Dil
Xwirînî: Kahvaltı öncesi atıştırma
GEÇEN AYIN CEVAPLARI
Aşağıdaki cümleleri çeviriniz:
Ez cotkar im : Ben çiftçiyim.
Tu kor î : Sen körsün.
Ew misliman e?: O müslümandır.
Em azad in : Biz özgür değiliz.
Hûn ne egîd in : Siz yiğit değilsiniz.
Ew delal in : Onlar güzel değiller.
Ez Wanî me : Ben Vanlıyım.
Tu ne çiyayî yî? : Sen dağlı değil misin?
Ew ne beredayî ye : O başıboş değil.
Em canfeda ne : Biz fedaiyiz.
Hûn wek rovî ne : Siz tilki gibisiniz.
Ew perî ne? : Onlar peri mi?
Ben hastayım : Ez nexweş im.
Sen terzi misin? : Tu derzîvan î
O kahramandır : Ew Leheng e
Biz şişman değiliz : Em ne qelew in. (qelew nîn in)
Siz bekar değilsiniz : Hûn ne ezeb in. (ezeb nîn in)
Onlar delidirler : Ew dîn in.
Ben dağlıyım : Ez çiyayî me.
Sen Erzurumlusun : Tu Erziromî yî.
O solaktır : Ew çepo ye.
Biz beyaz değiliz : Em ne sipî ne. (sipî nîn in)
Siz oruçlu musunuz? : Hûn bi rojî ne.
Onlar şehirlidir : Ew bajarî ne.
Ben yiyorum : Ez dixwim.
Sen yiyiyorsun : Tu dixwî.
O yiyiyor : Ew dixwe.
Biz yiyiyoruz : Em dixwin.
Siz yiyiyorsunuz : Hûn dixwin.
Onlar yiyiyorlar : Ew dixwin.
Aşağıdaki boşluğu doğru zamir eki ile doldurunuz.
Min tu girtî: Ben seni yakaladım
Te ew girt : Sen onu yakaladın
Wî em girtin: O (er) bizi yakaladı
Wê hûn girtin: O (d) sizi yakaladı
Wan tu girtî : Onlar seni yakaladı
We ez girtim: Siz beni yakaladınız
Me ew girtin: Biz onları yakaladık
Salı Kas. 25, 2014 5:00 pm tarafından BAHADIR
Konu: Kürtçe Dil Dersleri-Ders-9 
